por Ástor García
Calquera persoa minimamente preocupada polos problemas
sociais, económicos e políticos que afronta o noso país escoitou nalgún momento,
de boca de representantes políticos, patronais, sindicais ou de organizacións
sociais, a necesidade dun “pacto de Estado” para abordar e tentar resolver
algunha problemática social “sen atender a intereses partidistas” ou “por enriba
das ideoloxías”.
A superación das ideoloxías e dos intereses supra-partidistas
é un mantra habitual da política burguesa. Parte da base de que xa non hai
ideoloxías porque a ideoloxía única é a do capitalismo, ou as súas variantes, e
de que os partidos son, no fondo, vehículos de expresión das distintas
variantes desa ideoloxía -falsa conciencia- única.
Estas posicións, repetidas machaconamente polo aparello
ideolóxico do Estado, xeran en amplas masas a convicción de que non existen
enfoques de clase sobre os fenómenos sociais, de que non existen intereses
sociais realmente confrontados, ou que se existen é sobre cuestións menores,
senón que todo, finalmente, é subordinado a uns hipotéticos “intereses xerais”
que, nunha sociedade dividida en clases, sempre terminan por identificarse cos
intereses da clase que domina.
Cando tales posicionamentos son asumidos e interiorizados por
forzas políticas, sociais e sindicais que din representar -ou querer
representar- os intereses da maioría traballadora, as consecuencias sempre
terminan sendo desastrosas para a clase obreira e os sectores populares.
Se se abandona, ou se nega, a análise sobre a natureza de
clase do Estado, se se esquece que o Estado é unha ferramenta que xorde para a
dominación dunha clase por outra, abónase o terreo para o mantemento
sistemático da posición subordinada da clase obreira.
Nin a correlación de forzas adversa nin a necesidade de
manter certas conquistas en momentos de crise social, política ou económica
xustifican que, en nome da clase obreira, sexan equiparados os intereses dos
explotadores cos dos explotados, e moito menos que se sometan os segundos aos
primeiros.
Fronte a quen poida pensar que esta afirmación é froito dunha
posición intransixente ou dalgún tipo de sectarismo, no presente artigo
ofreceranse algúns exemplos concretos que corroboran o devandito.
Por que temos que falar dos pactos de Estado?
O derrocamento do poder burgués e a construción do
socialismo-comunismo esixe dos Partidos Comunistas unha previa actividade
multifacética, dirixida fundamentalmente a desenvolver unha capacidade de
mobilización de masas que queira, e poida, tombar ao poder establecido. Dentro
desa actividade, a clase obreira e o seu Partido de vangarda deben contar cunha
análise propia, que parta de antepor os intereses obreiros e populares a
calquera outros e que se desenvolva desde unha posición independente,
consciente e allea ás múltiples trampas e falsos dilemas que coloca ante nós e
nós o inimigo de clase.
No noso tempo, caracterizado pola aparente hexemonía
político-ideolóxica das forzas capitalistas e pola concepción de que o
capitalismo é o único modelo económico e social posible, a achega de análises
de clase orientadas á elevación da conciencia revolucionaria é unha das tarefas
máis relevantes para un Partido Comunista, e desde esta perspectiva ofrécense a
continuación algúns argumentos e análises que tentan ser útiles para o traballo
diario da militancia comunista.
O carácter de clase do Estado
O movemento comunista é quen mellor caracterizou ao Estado. É
xusto dicir tamén que o noso movemento achegou numerosas ensinanzas de como un
enfoque erróneo sobre esta cuestión conduce a retrocesos nas posicións
revolucionarias.
Sinalaba Lenin, no Estado e a Revolución, que:
“Segundo Marx, o Estado é un órgano de dominación de clase,
un órgano de opresión dunha clase por outra, é a creación da «orde» que
legaliza e afianza esta opresión, amortecendo os choques entre as clases. En
opinión dos políticos pequenoburgueses, a orde é precisamente a conciliación
das clases e non a opresión dunha clase por outra. Amortecer os choques
significa para eles conciliar e non privar ás clases oprimidas de certos medios
e procedementos de loita para o derrocamento dos opresores”.
A actitude ante o Estado é unha das medidas máis fiables para
detectar a verdadeira natureza das organizacións que se reclaman do campo
obreiro e popular. Segundo asumamos que o Estado existe para lexitimar e soster
a situación de explotación de clase ou que é precisamente o Estado o que
permite integrar ás clases, estaremos a afrontar a loita de clases cos
obxectivos definidos e ben armados politicamente ou estaremos a entregar armas
e bagaxes desde o primeiro momento.
Isto é así porque, se partimos de que o Estado lexitima e
sostén a explotación dunha clase por outra, concluiremos que a tarefa histórica
da clase obreira revolucionaria con respecto ao Estado burgués é a súa
destrución e a utilización da maquinaria estatal para avanzar cara á supresión
das clases.
En cambio, se asumísemos que o Estado é un espazo neutro, de
conciliación, capaz de resolver sen tomar partido os problemas que xenera o
desenvolvemento capitalista, non só estariamos a caer nun profundo e perigoso
idealismo, senón que a nosa práctica política, aínda asumindo a necesidade de
superar a posición subordinada da clase obreira, limitaríase a tentar alcanzar
un equilibrio entre clases, xamais a lograr unha sociedade sen clases.
A posición sobre o Estado, a concepción sobre o aparello
estatal, é entón unha faceta máis da distinción entre reforma e revolución, é
unha liña de deslindamento entre forzas revolucionarias e forzas reformistas.
Neste contexto, as forzas políticas, sociais ou sindicais que
se adican día si e día tamén a esixir “pactos de Estado”, “pactos por encima
das ideoloxías” sobre algunha materia, non fan senón expresar a súa convicción
de que o Estado capitalista, xurdido como necesidade para o sostemento do modo
de produción capitalista, pode atentar contra os intereses capitalistas, e iso
precisamente a través dun pacto político coas forzas que representan
xenuinamente os intereses dos capitalistas.
Quen esixen tales pactos esquecen aquilo que Engels tan ben
apuntaba en “A Orixe da Familia, a Propiedade Privada e o Estado”:
“Como o Estado naceu da necesidade de refrear os antagonismos
de clase, e como, ao mesmo tempo, naceu no medio do conflito desas clases, é,
por regra xeral, o Estado da clase máis poderosa, da clase economicamente
dominante, que, con axuda del, se converte tamén na clase politicamente
dominante, adquirindo con iso novos medios para a represión e a explotación da
clase oprimida”.
Un dos ”novos medios para a represión e a explotación da
clase oprimida” foi, precisamente, o favorecemento e promoción que, por parte do
Estado capitalista, se fixo das organizacións de raíz obreira e popular que
asumiron a bandeira da conciliación de clases e conduciron a millóns de
traballadores e traballadoras a someterse aos intereses alleos, renunciando a
elaborar unha estratexia revolucionaria e colocándose comodamente na posición
de sostemento da orde capitalista, a cal
consideran a única orde posible.
Historicamente foron as forzas socialdemócratas quen con máis
afán defenderon os pactos, desde esa concepción neutral e conciliadora do
Estado que é froito da desviación oportunista que as caracteriza desde os
tempos da II Internacional.
Hoxe, os novos socialdemócratas continúan esa tarefa por máis
que a súa fraseoloxía queira ser diferente á da socialdemocracia clásica. Coa
súa actitude e cos argumentos que utilizan para defendela non só negan o
carácter de clase do Estado, senón que recoñecen a súa incapacidade e a súa
falla de vontade -se algunha vez a houbo- para transformar radicalmente, de
forma revolucionaria, o statu quo. Conténtanse con corrixir moi
superficialmente, cosmeticamente, o modelo económico e social baseado na
explotación. Da mesma maneira que buscan a conciliación na contradición de
clase, buscan a conciliación co Estado de clase.
Para eles, o capitalismo é a única orde posible e o
socialismo-comunismo é, se cadra que o mencionen, unha bela idea no horizonte
que sempre será difícil ou imposible de acadar. O seu control por parte de
elementos burgueses e pequenoburgueses e a súa vinculación directa -mesmo
orgánica- cos intereses de sectores capitalistas, lévanos a asumir, en nome dos
sectores obreiros e populares que din representar, que o éxito político está na
renuncia aos seus intereses de clase.
Esta concepción do Estado e da loita de clases choca
diametralmente coa posición marxista-leninista e é a que determina
absolutamente a estratexia e a táctica dos partidos e organizacións que din
querer representar á maioría obreira ou ao pobo traballador, chámeno como o
chamen. Pero a estratexia e a táctica do Partido Comunista, como sabemos, é
outra.
Debe, xa que logo, o Partido Comunista promover ou defender
que se realicen pactos de Estado? Rotundamente non. A experiencia amósanos que
esta caste de acordos son sempre unha ferramenta de sostemento da orde
capitalista. Pero, ademais, son expresión de cal é a propia concepción que
teñen de si mesmas, e do seu papel con respecto á orde burguesa, as forzas que
os promoven en nome da maioría traballadora.
Os Pactos da Moncloa
Se existe na historia recente española un exemplo de pacto de
Estado, son os denominados “Pactos da Moncloa”, subscritos en outubro de 1977
por todas as forzas parlamentarias do momento, nun caso paradigmático diso que
se veu chamando “responsabilidade de Estado”.
Existe entre as forzas burguesas un amplo consenso sobre a
importancia daqueles pactos. Considérase que foron esenciais porque “crearon un
clima de consenso que permitiu aprobar a Constitución? [1], pero sobre todo “o
seu gran éxito non foi só deter o proceso inflacionista e os desequilibrios
exteriores, senón afirmar que España sería unha economía de mercado con vontade
de buscar un espazo competitivo dentro da economía mundial”.
Tamén se dixo que se “converteron nunha paradigma mundial de
diálogo e convivencia democrática entre todas as forzas políticas e territorios
(incluídos, evidentemente, os nacionalistas vascos e cataláns). Os pactos
permitiron a España iniciar o camiño da modernización que a levaría a
integrarse na Unión Europea e a ter un dos períodos máis longos de prosperidade
da súa historia” [2].
Dígase como se queira, o certo é que estes acordos supuxeron
unha actualización e “modernización” do aparello estatal para adaptalo a unha
forma de dominación distinta á que o noso país vivira durante 40 anos.
Ante unha situación na que a crise capitalista mundial se solapaba coa crise política que vivía
España nas postrimerías do franquismo, todas as forzas parlamentarias estiveron
de acordo en que había que adaptar e dulcificar algúns aspectos do aparello
estatal para garantir a pervivencia do modelo capitalista en España,
homologándoo coas democracias burguesas da contorna xeográfica inmediata. Dito
noutras palabras, a vontade era converter a España nun país capitalista
“moderno”, onde o exemplo do campo socialista e, xa que logo, o risco de
revolucións obreiras se conxurase
mediante o desenvolvemento do denominado “Estado do Benestar”. A ditadura
fascista cumprira o seu papel evitando
que España comezase a súa andaina socialista nos anos 30, pero o momento
histórico xa era outro e esixía reformas no modelo de dominación capitalista.
Tanto o Acordo sobre o programa de saneamento e reforma da
economía [3] (asinado o 25 de outubro) como o Acordo sobre o programa de
actuación xurídica e política (asinado dous días despois) foron a certificación
dunha contundente vitoria dos intereses capitalistas, xa que ambos os pactos
sometían “os intereses da clase obreira e dos sectores populares aos intereses
económicos da oligarquía en plena crise económica, xogando un papel de contención
da loita obreira” [4].
Pode resultar rechamante que unha das forzas máis entusiastas
na defensa destes acordos fose o PCE dirixido por Santiago Carrillo. Este
entusiasmo levou a que, no terreo sindical, as Comisións Obreiras subscribisen
tamén os acordos mentres a UXT os rexeitase inicialmente, aínda que logo
terminase por aceptalos tamén.
En parte, naqueles momentos estaba a xogarse a hexemonía
dentro da “esquerda”, e a análise do PCE eurocomunista conducía a que, para
superar a un PSOE desaparecido durante a ditadura franquista e despois
financiado polas potencias capitalistas, había que ser máis “sensato” e ter
máis “responsabilidade de Estado” que ninguén. Tal análise xa o negaron os
resultados electorais de xuño de 1977, pero hoxe podemos certificar que foi un
grave erro que acabaría determinando o rumbo do PCE nos seguintes anos.
A sinatura daqueles pactos foi a constatación de que o PCE, a
organización que loitou durante 40 anos contra o franquismo no interior do
país, que sufriu persecución e represión como ningunha outra forza política,
renunciaba de plano a calquera loita real e efectiva pola toma do poder
político. Os acordos do Comité Central ampliado que, en abril dese mesmo ano,
recoñeceran a bandeira “rojigualda” e aceptado o Estado herdeiro do franquismo,
non foran unicamente viraxes tácticas, como anunciaba o propio Carrillo naquela
reunión:
“Se a Monarquía continúa obrando de maneira decidida para
restablecer a democracia, nunhas próximas Cortes o noso partido podería
considerar a Monarquía como o réxime constitucional democrático. Se non fose
así, non teriamos ningún compromiso nese sentido. Defendemos a República, e as
ideas do noso partido son republicanas; pero hoxe, a opción non é entre
Monarquía ou República, senón entre ditadura ou democracia” [5].
A participación do PCE neses pactos, e posteriormente na
elaboración da Constitución, foi o triunfo do eurocomunismo, das posicións que,
desde dentro do movemento obreiro revolucionario e o seu partido de vangarda,
renunciaban absolutamente a calquera transformación revolucionaria, asumían o
dominio burgués e depositaban todas as súas esperanzas de avance político na
democracia burguesa, nun Estado supostamente neutro, que xa non era
“partidista” porque xa non era franquista, malia seguir encabezado polos seus
herdeiros políticos directos.
Como o PCE chegou a asumir tales posicións non é obxecto
deste artigo. Hai textos publicados na Revista Comunista Internacional e noutras
publicacións analizando o eurocomunismo, as súas orixes e a súa xestación no
seo de Partidos Comunistas como o español, o italiano ou o francés, así como
exemplos de que as súas posicións foron combatidas dentro e fóra deses
partidos. Pero si cabe sinalar aquí que esta actitude”pactista” foi compartida
polo outro gran promotor do eurocomunismo: o Partido Comunista Italiano.
Os Pactos da Moncloa coincidiron no tempo co período do
“compromiso histórico” italiano, cando o PCI de Berlinguer aceptou apoiar á
Democracia Cristiá de Andreotti, sobre a base, no seu caso, de soster a
República xurdida do triunfo contra o fascismo, renunciando a calquera posible
toma do poder polo maior Partido Comunista que coñeceron as democracias
burguesas europeas.
A concepción subordinada do PCI expresábaa así o propio
Berlinguer:
“En definitiva a perspectiva de éxito dunha vía democrática
ao socialismo está en función da capacidade do movemento obreiro para realizar
as súas propias eleccións e medir as súas iniciativas segundo -máis aló do
marco internacional- as relacións de forza concretas existentes en cada
situación e momento, e coa súa capacidade para vixiar en todo instante as
reaccións e contrarreaccións que a iniciativa transformadora determina en toda
a sociedade”. [6]
É indubidable que os Pactos da Moncloa abriron o paso ao que
coñecemos como ”pacto social” ou “concertación”. Foron a expresión política da
renuncia á loita de clases e a asunción do carácter neutral do aparello
estatal, que tivo consecuencias duradeiras no campo político e que tamén acabou
por imprimir carácter á loita sindical no noso país.
O Pacto de Toledo
O outro gran exemplo de pactos de Estado atópase no
denominado “Pacto de Toledo”, froito do cal o Congreso aprobou en abril de
1995, e a proposta da Comisión de Orzamentos, un relatorio sobre a “Análise dos
problemas estruturais do sistema da Seguridade Social e das principais reformas
que deberán acometerse”.
Este acordo, que contou co apoio de Esquerda Unida, supuxo
non só a continuidade coas medidas xa apuntadas nos Pactos da Moncloa sobre o
sistema da Seguridade Social, senón que afirmaba cousas como:
“(...) sen prexuízo de manter a idade ordinaria de xubilación
nos 65 anos, resultaría moi aconsellable, en termos financeiros e sociais,
facilitar a prolongación voluntaria da vida activa de quen libremente o
desexen” [7]
Iso á vez que expresamente facía súas as recomendacións do
denominado “Libro Branco de Delors” [8], no que se expuñan, entre outras
cousas, a rebaixa de custos salariais, a redución de cotizacións empresariais e
o fomento dunha maior flexibilidade do traballo. [9]
Estas cuestións, que merecerían sen dúbida un artigo
específico, apúntanse aquí para ilustrar como este tipo de acordos xamais son
“neutros” en termos de clase e como, ademais, as súas consecuencias son
palpables lustros despois. As loitas e mobilizacións que hoxe levan a cabo os e
as pensionistas do noso país compréndense mellor, e pódese intervir mellor
nelas, coñecendo o que se pactou na Moncloa a finais dos 70 e en Toledo a
mediados dos 90.
A cuestión hoxe
A necesidade dun Pacto Educativo, dun Pacto pola Sanidade ou
dun Pacto polas Pensións están en boca de moitos compañeiros e compañeiras de
loita. Esgrímense como necesarios ante o evidente empeoramento das condicións
en que se prestan os servizos públicos no noso país.
Pero, partindo dunha realidade incontestable, érrase
profundamente na proposta política. Enfócase a mobilización co obxectivo
político de alcanzar un acordo coas forzas que, precisamente, están a pór todo
da súa parte para transformar o sistema educativo, o sanitario ou o de pensións
en espazos para a rendibilidade do capital. Dito doutra forma, estamos sendo
chamados a loitar para garantir os nosos dereitos a través dun pacto con quen
está a esnaquizar os nosos dereitos. Preténdese someter a mobilización a un
acordo de mínimos, sen ningunha perspectiva superior.
Se falamos de Educación, debemos preguntarnos de que nos
serve un pacto na materia que non remate con ese cancro que é o ensino
concertado, que manteña o ensino da relixión católica e abra o espazo para o
ensino doutras relixións ou que continúe coas políticas de segregación,
mercantilización e elitización das distintas etapas educativas mentres se
culpabiliza de todo problema no sector aos traballadores e traballadoras.
No caso da Sanidade, debemos preguntarnos de que nos serve un
pacto respecto diso que non aborde a proliferación de clínicas privadas, que
actúan a maioría das veces como parasitos do sistema sanitario público, ou que
non mencione o crecente papel das compañías aseguradoras e farmacéuticas no
sector.
No caso das pensións, é máis que evidente que o que se
pretende é abrir ese espazo á obtención de beneficios por parte da banca, as
aseguradoras e os fondos de investimento, dada a brutal campaña propagandística
acerca do interese e necesidade de contar con plans privados de pensións.
Nestas condicións corresponde esixir pactos de Estado?
Non. Aos nosos compañeiros e compañeiras nas organizacións sindicais
e sociais debemos sinalarlles que esa esixencia de pactos responde a unha
percepción errónea sobre a correlación de forzas e a unha realidade de perda de
influencia das posicións de clase, debida, en gran medida, á adopción do camiño
da conciliación e a concertación nos anos 70 do século pasado.
Tócanos romper a dinámica infernal que coloca como único
horizonte a posibilidade de acadar pactos irrisorios para tentar conservar
algunhas das conquistas da clase obreira no pasado, mentres paso a paso vanse
pondo as bases, no noso nome, para superiores ataques no futuro próximo.
Esa vontade de defender o conquistado non pode concretarse
nunha asunción dos mecanismos burgueses, grazas aos cales a burguesía está en
mellores condicións hoxe do que o estivo anteriormente para impor o seu
programa de máximos.
Non se pode caer repetidamente no erro de soster a hipotética
neutralidade dun Estado que demostrou por activa e por pasiva que é partidista
en termos de clase e que ten unha capacidade enorme de introducir e promover os
intereses da clase dominante, facéndoos pasar por intereses xerais.
A consecución de vitorias parciais da clase obreira nun
momento de agresións é unha necesidade. É a maneira inicial de promover a
elevación da conciencia. Abre o camiño para pasar da loita económica á loita
política, pero convértese en mero reformismo se carece de calquera perspectiva
estratéxica favorable aos intereses obreiros, se se converte nun fin e non nun
medio, se asume, por acción ou omisión, que a orde capitalista é a única
posible e, polo tanto, só cabe arrincar algunhas conquistas, pero non aspirar á
totalidade das conquistas, isto é, ao poder obreiro, a un país para a clase
obreira.
1| Cabrera, Mercedes: Os Pactos da Moncloa: acordos políticos
fronte á crise. Publicado en Historia e política: Ideas, procesos e movementos
sociais. 2011.
2 |
https://politica.elpais.com/politica/2017/10/20/actualidade/1508514039_177535.html
3 | Convídase o lector a lelos íntegros aquí:
http://www.vespito.net/historia/transi/pactos.html
4 | Martínez Turrero, Raúl: Do eurocomunismo ao oportunismo
dos nosos días. Revista Comunista Internacional, nº 2.
5 | https://elpais.com/diario/1977/04/16/espana/229989610_850215.html
6 | "Reflexións sobre Italia despois dos acontecementos
de Chile", publicados en Rinascita en outubro de 1973.
7 |
http://www.congreso.es/public_oficiales/l5/cong/bocg/e/e_134.pdf Recomendación
X
8 | Crecemento, competitividade, emprego. Retos e pistas para
entrar no século XXI. Publicado pola Comisión das Comunidades Europeas en 1993.
http://evalua.catedu.es/documentos/aragon/normativavarios/lb1993crecimientocompetitividadyempleoi.pdf
9 | Punto 9.3 do Libro Branco.
Traducido pola Revista FORXA