por Carlos Arribas
A pandemia do COVID-19 en España puxo de relevo a
problemática da produción no sector agrícola e gandeiro e en específico a dos
seus traballadores. Durante os meses previos á crise sanitaria, o sector
primario comezou a mobilizarse nun complexo escenario no que se mesturaban
distintos intereses da patronal agrícola, os produtores por conta propia e
todos aqueles que viven no mundo rural. Entre as súas reivindicacións estaba a
esixencia de mellores prezos por parte dos monopolios da industria e
comercialización de alimentos en beneficio do produtor directo e todo isto
nunha desequilibrada repartición das subvencións da Política Agraria Común-PAC
da Unión Europea que benefician aos grandes propietarios da terra en España.
A forza de traballo no sector primario en España e o traballo
inmigrante
España foi e aínda é, un dos maiores produtores agrícolas de
Europa. Iso si, primeiro o desenvolvemento da industrialización a finais do
cincuenta e sesenta do século pasado e posteriormente a tercerización da
economía co aumento do turismo e os servizos de industria e finanzas, tras a
nosa entrada na UE conferiron á agricultura, no deseño da nosa estrutura
económica, unha débil representación porcentual tanto do emprego como da
conformación do noso Produto Interior Bruto.
No sector primario español coexisten diferentes formas de
produción, con diversas realidades de composición orgánica de capital (é dicir,
a relación entre a masa dos medios de produción e a forza de traballo viva,
Borísov, Zhamin e Makárova 1965).
Por unha banda, a produción de secaño das Castillas e Aragón
cos seus cultivos de cebada e trigo, as súas producións de regadío; de remolachas,
millo, legumes e hortalizas, necesitadas dunha importante introdución de
maquinaria e adiantos técnicos principalmente nos fertilizantes e os
fitosanitarios representada pola importancia do peso do capital constante. E
doutra banda, a produción de arroz do levante e Cataluña, os froitos con óso -
pexegos, paraguaios , cereixas- murcianos, pasando pola fresa, a oliva e as
hortalizas de invernadoiro andaluzas, a vide estremeña e de Castela-A Mancha e
como non na produción de cítricos valencianos, básicos na nosa balanza
comercial agrícola, todos eles cunha importante necesidade de explotación da
forza de traballo, sobre todo de carácter temporal.
Por outra banda, noutros lugares de España desenvólvese unha
explotación agrícola e gandeira baseada no traballo por conta propia, contando
coa colaboración dos membros da unidade familiar e que se enfronta a un proceso
de intensificación do capital para competir con outras producións con
contratación de man de obra. Neste modelo atopámonos coa produción leiteira e
cárnica da cornixa cantábrica na que aínda perduran os traballadores por conta
propia e sen man de obra contratada.
Na nosa agricultura coexiste unha variada forma de relacións
de propiedade sobre a terra con grandes propietarios beneficiados das subvencións
europeas, pequenos propietarios en réxime de seguridade social por conta propia
e as súas familias e os traballadores asalariados.
Segundo datos da Seguridade Social en España en febreiro de
2020 traballaban asalariadas máis de oitocentas mil persoas, o que supuña un 5%
do total de traballadores asalariados en España, mentres que trescentos mil
eran traballadores por conta propia, é dicir, empresarios agrícolas,
terratenentes, pero tamén agricultores e gandeiros que exercen a súa actividade
sen contratación de asalariados e producen baixo un modelo de repartición de
tarefas entre a unidade familiar.
A entrada na Comunidade Económica Europea e posterior Unión
Europea acelerou o proceso de concentración da produción nun menor número de produtores
coa necesidade de contratación de man de obra. Así durante as últimas décadas a
patronal agrícola someteu a condicións de traballo miserables e extenuantes a
estas máis de oitocentas mil persoas e recorreu á sobreexplotación de
traballadores migrantes.
Segundo os datos do Servizo de Emprego Público Estatal, no
2018 celebráronse no sector da agricultura e gandaría 1.338.511 contratos a
traballadores estranxeiros, supondo que a metade dos contratos agrícolas foron
realizados a traballadores foráneos. E agora debémonos preguntar: cales son as
condicións de traballo e salario para que haxa esta desigual proporción en
relación con outros sectores como a industria e os servizos? Creo que non é
necesario adicarlle moitas palabras, só fai falta ler as denuncias das
organizacións sindicais e sociais relativas ás condicións de traballo no campo.
Os salarios do campo son os máis baixos dos traballadores
regulados por estatuto, vinculados unicamente ás condicións básicas (sen
comparación na construción , a industria ou na maior parte dos servizos,
vinculados a convenios) . Desde logo os incrementos mínimos que se produciron
no salario mínimo interprofesional durante o ano 2019 e 2020 non prexudican ao
sector; o sector vese prexudicado polas políticas de concentración de grupos
económicos que presionan os prezos en orixe na procura dun incremento das súas
marxes na distribución e a comercialización.
O COVID-19 e as posibles colleitas sen cultivar
Marx e Engels sinalaron que “[...] o Poder público vén sendo,
pura e simplemente, o Consello de administración que rexe os intereses
colectivos da clase burguesa”, e a pesar das afirmacións dos sectores máis
reaccionarios da política española, o goberno de España atende ás necesidades
da gran patronal, e claro tamén, á da patronal agrícola.
Debemos afacernos a que antes da publicación nos Boletíns
Oficiais do Estado, desde os medios de comunicación van ir alarmando da
necesidade de tomar medidas ante determinadas problemáticas. Así, a semana
previa á publicación do Real Decreto-Lei 13/2020, de 7 de abril, polo que se
adoptan determinadas medidas urxentes en materia de emprego agrario, os
telexornais publicaban noticias do risco de non poder realizar a colleita de
moitos froitos de tempada e xa que logo o desabastecemento de alimentos para a
poboación non só en España, senón tamén noutros países europeos. Mesmo,
empresarios agrícolas lamentaban que a forza de traballo dispoñible non
aguantaba dous días na faena e marchaban. Está claro, aínda que non o
manifestaba, como botaba de menos o non poder espremer á forza de traballo
migrante.
Como soluciona os problemas da patronal agrícola o goberno de
coalición socialdemócrata PSOE-Unidas Podemos?
A través do Real Decreto-Lei 13/2020 o Goberno aproba que
determinados colectivos despedidos polos peches de empresas poidan
compatibilizar o cobro das súas prestacións por desemprego e ademais poder
percibir o salario polo traballo no sector agrícola. Desta maneira, a patronal
pode seguir pagando os salarios de miseria do campo, aínda que iso si, xa
sinala na normativa que se deberá aplicar o Convenio Colectivo que corresponda
ou na súa falta o Salario Mínimo Interprofesional vixente. Significativo que o
Goberno teña que insistir outra vez na lei algo que debería ser por norma, o pago
segundo Convenio ou o SMI en todos os sectores da produción.
Co obxectivo de que a patronal poida seguir espremendo man de
obra migrante barata, o Goberno establece medidas de ampliación dos permisos de
traballo para aqueles que finalizasen o seu permiso entre o inicio do Estado de
Alarma e o 30 de xuño, así como para mozos entre 18 e 21 anos nacionais de
terceiros países que se atopan en situación regular.
No último ano, vimos como a extrema dereita lanzaba o seu
ataque cara aos traballadores migrantes e en especial contra os menores non
acompañados co obxectivo de confundir entre a clase obreira sobre cal é o noso
verdadeiro inimigo de clase. Paradoxos da vida, hoxe a patronal agrícola
racista e xenófoba ten que acudir a estes miles de traballadores migrantes para
que poidan seguir convertendo as froitas e alimentos en mercadoría e extracción
de plusvalía para as súas ganancias privadas.
A modo de conclusión
O capitalismo está baseado na apropiación privada dos
beneficios mentres que a produción é colectiva. O Estado dos capitalistas,
goberne un sector liberal ou socialdemócrata, porá os medios necesarios para
salvagardar esa apropiación privada.
Ademais, a pesar da magnitude da actual crise sociosanitaria,
independentemente das consecuencias sobre a vida, baixo o capitalismo toda a
economía vira ao redor de satisfacer a reprodución ampliada de capital. É
dicir, toda a política disponse para que o proceso produtivo baixo apropiación
privada continúe o seu ciclo, a pesar dos custos de saúde sobre a clase
obreira. Esta crise demostrou palpablemente que é a forza de traballo a fonte
creadora do valor e riqueza.
Non hai que pasar por alto tamén que as políticas migratorias
dos estados capitalistas veñen determinadas pola necesidade de forza de
traballo barata e non por pretendidas razóns humanitarias.
En definitiva, os problemas do sector agrario, o constante
abandono de poboación dos pobos e o mundo rural non serán solucionados baixo o
capitalismo; polo que é necesario máis logo que tarde a súa substitución por un
modelo que estableza a socialización dos medios de produción a través de
granxas estatais e cooperativas agrícolas.
Vainos a vida niso e a supervivencia de nosa propia especie.