Marco Rizzo,
Secretario Xeral do Partido Comunista, Italia
Artigo publicado no Machete nº 8, pp. 119-125
Artigo publicado no Machete nº 8, pp. 119-125
Antonio Gramsci naceu en Ales, Sardeña, o 22 de xaneiro de 1891, e morreu
en Roma o 27 de abril de 1937. En 1926 foi encarcerado polo réxime fascista na
prisión de Turi, e só en 1934, despois do grave deterioro das súas condicións
de saúde, obtén a liberdade condicional e é ingresado nunha clínica, onde
transcorren os derradeiros anos da súa vida.
Despois dos seus primeiros anos de estudo e de traballo, contribuíndo á
economía doméstica ao traballar 10 horas na Oficina de Rexistro de Propiedade
de Ghilarza, por 9 liras ao mes, logra obter o certificado da escola secundaria
e inscribirse no Liceo Dettori de Cagliari. No outono de 1911, grazas a unha
bolsa de estudo, inscríbese na Facultade de Letras, pero as 70 liras ao mes non
lle bastan nin sequera para os gastos de primeira necesidade.
A principios de novembro de 1913 afíliase ao Partido Socialista, e, despois
da entrada de Italia na guerra, intégrase na redacción turinesa do Avanti!
[“Adiante!”], órgano daquel Partido. A primeira parte da actividade política de
Gramsci está profundamente marcada pola toma do poder por parte dos bolxeviques
en Rusia, o 7 de novembro de 1917. O 24 de novembro, a edición nacional do Avanti!
saíu cunha editorial titulada “A revolución contra o capital”, asinada por
Gramsci , na cal exalta a revolución bolxevique e demostra de forma inmediata
un espírito crítico, aínda que inmaduro, que o contrapón ao mecanicismo entón
imperante na ideoloxía de moitos partidos socialistas europeos, a través dos
cales asimilara unha forma distorsionada do marxismo, Revélase así, en
realidade, como un marxista máis auténtico que os seus primeiros “mestres”.
Por mor da revolución bolxevique, foi fundada en Turín o 1 de maio de 1919
–por Antonio Gramsci e outros intelectuais socialistas turineses (Palmiro
Togliatti, Angelo Tasca e Uberto Terracini)—, a revista L’Ordine Nuovo
[“A Nova Orde”], que pronto se transformou nun órgano de impulso e centro
revolucionario dos novos organismos por crear en Italia, sobre o modelo dos
soviets, os consellos de fábrica, órganos do autogoberno obreiro, un nivel
político que se distingue e completa o nivel sindical das comisións internas.
Hoxe, as comisións internas limitan o poder do capitalismo na fábrica e
desempeñan funcións de arbitraxe e de disciplina. Desenvolvidos e enriquecidos
deberán ser mañá os órganos do poder proletario, que substitúe ao capitalista
en todas as súas funcións útiles de dirección e de administración. Xa, a partir
de hoxe, os obreiros deberán proceder á elección de vastas asembleas de
delegados, elixidos entre os mellores e máis conscientes, baixo a consigna:
Todo o poder dos centros de traballo aos comités de fábrica, coordinada con
outra: Todo o poder do Estado aos consellos obreiros e campesiños.
En 1920 as grandes folgas obreiras reaccionaron ante o peche dos centros de
traballo por parte da patronal, ocupando as fábricas no triángulo industrial
Turín-Milán-Xénova. Desafortunadamente o movemento de ocupación fracasou, non
só pola resistencia dos industriais, senón tamén debido ao illamento no cal a
Cámara do Traballo –controlada polos socialistas reformistas, contrarios á
constitución dos Consellos obreiros— e o mesmo Partido Socialista, deixaron aos
traballadores turineses. Esta situación é denunciada por Gramsci en L’Ordine Nuovo:
“as forzas obreiras e campesiñas carecen de coordinación e de concentración
revolucionaria porque os organismos directivos do Partido Socialista han
demostrado non comprender absolutamente nada sobre a fase de desenvolvemento
que a historia nacional e internacional atravesa no período actual […] O
Partido Socialista asiste como espectador ao desenvolvemento dos
acontecementos, non ten nunca unha opinión que expresar […] non lanza consignas
que poidan ser recollidas polas masas, dar un direccionamiento xeral, unificar
e concentrar a acción revolucionaria […] O Partido Socialista permaneceu, mesmo
despois do Congreso de Boloña, como un mero partido parlamentario, que se
mantén inmóbil dentro dos límites estreitos da democracia burguesa”.
En outubro de 1920, en Milán, un grupo formado por Amadeo Bordiga, Luigi
Respossi, Bruno Fortichiari, Gramsci, Nicola Bombacci, Francesco Misiano e
Umberto Terracini, constituíu o Comité provisional da fracción comunista do
Partido Socialista, que conduciu á escisión do 21 de xaneiro de 1921, no Teatro
San Marco de Livorno, co nacemento do “Partido Comunista de Italia, sección
italiana da Internacional”.
Despois do arresto de Bordiga en febreiro de 1923, Gramsci queda como o
máximo dirixente do Partido, e en novembro de 1923 transfírese a Viena. O 12 de
febreiro de 1924 sae en Milán o primeiro número do novo diario comunista l’Unitá
[“A Unidade”].
A gran contribución de Gramsci consiste agora na redacción das Teses do III
Congreso do Partido Comunista, celebrado clandestinamente en Lyon, do 20 ao 26
de xaneiro de 1926. O Congreso aprobou as Teses cunha gran maioría (90%) e
elixiu o Comité central con Gramsci como
secretario do Partido, excluíndo, de feito, á “esquerda” de Bordiga da
dirección política e ideolóxica do Partido, e situándose completamente como un
partido de carácter leninista na forma e na política.
Inmediatamente despois
Gramsci é encarcerado, e a partir de alí comeza a realización do seu gran
monumento, representado polos Cadernos do Cárcere.
Os 33 Cadernos do Cárcere, non destinados por Gramsci á súa publicación, conteñen reflexións e
apuntamentos elaborados durante a súa reclusión. Iniciados o 8 de febreiro de
1929, xa que durante o primeiros tres anos foi privado mesmo de papel para
escribir, foron interrompidos definitivamente en agosto de 1935 debido á
gravidade das súas condicións de saúde. Foron numerados sen ter en conta a súa
cronoloxía pola súa cuñada Tatiana Schucht, quen os confiou á Embaixada
Soviética en Roma desde onde foron enviados a Moscova e sucesivamente
entregados a Palmiro Togliatti.
Despois do fin da guerra, baixo o coidado do dirixente comunista Felice
Platone, os Cadernos foron publicados pola editorial Enaudi
–conxuntamente coas súas Cartas desde o cárcere dirixidas aos seus
familiares— en seis volumes, de maneira temática. No ano 1975 os Cadernos
foron publicados baixo o coidado de Valentino Gerratana, segundo el acorde á
orde cronolóxica da súa elaboración.
A contribución ideolóxica de Antonio Gramsci
Antonio Gramsci sempre atribuíu unha importancia relevante á preparación
ideolóxica, non só dos militantes comunistas, senón tamén das mesmas masas
populares, co fin de conducir unha eficaz loita contra o capitalismo e polo
socialismo. Nun escrito de maio de 1925, publicado no Estado Obreiro de
marzo-abril de 1931, afirma de feito que:
"Nós sabemos que a loita do proletariado contra o capitalismo lévase a cabo
en tres frontes: o económico, o político e o ideolóxico, pero a loita económica
non pode ser desligada da loita política, e nin unha nin outra poden desligarse
da loita ideolóxica. Para que a loita sindical sen converta nun factor
revolucionario é necesario que o proletariado a acompañe coa loita política, é
dicir, que o proletariado teña conciencia de ser o protagonista dunha loita
xeral que afecta todas as cuestións máis vitais da organización social: isto é,
que teña conciencia de loitar polo socialismo. Os tres frontes da loita
proletaria redúcense a un só para o Partido da clase obreira, que é tal
precisamente porque resume e representa todas as esixencias da loita xeral. É
por isto que o Partido debe asimilar o marxismo e debe asimilalo na súa forma
actual, como leninismo".
Áspera e mordaz é, de feito, sobre este punto, a crítica de Gramsci ás
tradicións do movemento obreiro italiano, e en particular ás actitudes e a
práctica política do Partido socialista, contrapondo a isto, en cambio, a
necesidade da organización dun Partido que tivese unha forma completamente
nova:
"O noso Partido non é un partido democrático, polo menos no sentido vulgar
que comunmente se dá a esta palabra. É un Partido centralizado nacional e internacionalmente.
Para que o Partido viva e estea en contacto coas masas é necesario que cada
membro do Partido sexa un elemento político activo, que sexa un dirixente.
Xustamente para que o Partido estea fortemente centralizado, requírese un vasto
labor de propaganda e axitación nas súas filas, é necesario que o Partido,
organizadamente, eduque aos seus membros e eléveos a un nivel ideolóxico para
dirixir, en calquera condición, a loita da clase obreira e das masas populares.
A preparación ideolóxica en masa é por tanto unha necesidade da loita
revolucionaria, é unha das condicións indispensábeis da vitoria".
A contribución de Gramsci é fundamental na identificación dos consellos de
fábrica como célula do futuro Estado obreiro. Así, na editorial de L’Ordine
Nuovo do 11 de outubro de 1919, lemos:
"A organización proletaria que se resume, como expresión total da masa
obreira e campesiña, nas oficinas centrais da Confederación do Traballo,
atravesa unha crise constitucional. Os obreiros senten que o conxunto de “a
súa” organización se converteu nun aparello tan grande, que terminou por
obedecer as propias leis, íntimas da súa estrutura e do seu complicado
funcionamento, pero estrañas á masa que adquiriu conciencia da súa misión
histórica como clase revolucionaria. A ditadura proletaria pode encarnarse nun
tipo de organización que sexa específica dunha actividade propia de produtores
e non de asalariados, escravos do capital. O consello de fábrica é a célula
primaria desta organización. Posto que no Consello todas as ramas do traballo
atópanse representadas proporcionalmente á contribución que cada oficio e cada
rama de traballo dá á elaboración do obxecto que a fábrica produce para a
colectividade, a institución é de clase e é social. Por tal motivo o Consello
realiza a unidade da clase traballadora, outorga ás masas unha cohesión e unha
forma da mesma natureza que as empregadas por ela na organización xeral da
sociedade. O Consello de Fábrica é o modelo do Estado proletario. A existencia
do Consello outorga aos obreiros a responsabilidade directa da produción,
condúceos a mellorar o seu traballo, instaura unha disciplina consciente e
voluntaria, crea a psicoloxía do produtor, do creador da historia".
Particularmente agudo e inequívoco é o xuízo negativo de Antonio Gramsci
sobre o Convenio entre o Estado italiano e o Vaticano incluído nos Pactos de
Letrán, asinados o 11 de febreiro de 1929, entre o réxime fascista e a Igrexa
católica.
De fundamental importancia é a súa análise da “Cuestión meridional”,
exemplo insuperábel da aplicación do método materialista-histórico á realidade
italiana xurdida despois da Unificación.
As manipulacións máis recentes
A manipulación continúa tamén de maneira recente despois da destrución do
PCI, cunha serie de “historias de espías” construídas coa finalidade de afastar
cada vez máis aos comunistas italianos –e de todo o mundo— da lectura e da
compresión do pensamento de Antonio Gramsci.
“Como é que Gramsci escribe febrilmente nos seus primeiros anos de cárcere
e despois se dedica case exclusivamente a revisar os seus propios escritos, sen
producir substancialmente nada novo? Como é que Gramsci, nos seus dous anos de
vida despois da súa saída de prisión, non retoma a escritura, aínda que posto
en liberdade vixiada, pero seguro en condicións moito máis libres que as do
cárcere? Gramsci, durante o seu encarceramento comezou a disentir da política
oficial da Internacional Comunista, pero non podía revelalo porque se atopaba
chantaxeado en Italia debido á súa condición, e na URSS debido á presenza da
súa muller naquel país.”
Sobre a carta á dirixencia soviética temos xa falado. Pero calquera que teña
lido algunha vez as páxinas dos Cadernos, poderá atopar sempre e só
críticas fortes ao pensamento de Trotski (chamado na súa linguaxe criptográfico
co nome de Leone Davidovi), e apreciacións sen reservas sobre a obra política e
ideolóxica de Giusseppe Bessarione (José Stalin), definido como o máis xenuíno
intérprete actual da “filosofía da praxe” (termo que para Gramsci, por tanto, é
sinónimo encriptado do materialismo dialéctico). En canto aos esforzos
incesantes da dilixencia soviética para liberar ou polo menos para aliviar as
condicións de Gramsci en prisión, e para soster á súa familia na URSS,
convidamos á lectura do excepcional testemuño do seu sobriño e homónimo Antonio
Gramsci Jr., contida no seu recente libro Historia dunha familia
revolucionaria. Antonio Gramsci e os Schucht entre Rusia e Italia (Editori
Riuniti University Press).
Incluso a polémica que se expuxo en relación coa desaparición do último dos
seus cadernos deixa moitas intrigas: asumindo que os seus cadernos sexan 34 e
non 33, que se atopou neste caderno faltante (ou subtraído)? Algo que
contradicía até tal punto os principios que resultaba tan incómodo para os
dirixentes comunistas soviéticos e italianos? En resumo, especulacións que non
teñen ningunha base documental.
En canto ás condicións de saúde de Gramsci nos derradeiros anos da súa
detención e durante o período da súa liberdade vixiada na clínica, estas
resultaban tan precarias como para xustificar amplamente a súa imposibilidade
para dedicarse a novas perspectivas ou mesmo a poder ler ou escribir, polo menos
coa profundidade demostrada nos seus primeiros anos. Isto está documentado pola
simple lectura da historia cronolóxica dos seus cadernos e tamén pola
distribución temporal dos seus novos escritos e das súas reflexións. Isto
debería pór fin ás especulacións sobre as súas disidencias, as chantaxes e
outros absurdos que poden ter carta de cidadanía nas novelas de ciencia ficción
política, pero non nos estudos serios de crítica política.
Estivo de moda, e está aínda, clasificar a Gramsci como pensador, como filósofo. E en particular
asocialo coa tendencia idealista italiana, que ten en Benedetto Croce ao seu
máximo expoñente. É verdade que Gramsci non podía deixar de partir da lectura
do máximo e máis influente filósofo italiano vivente naquela época, pero cal é
a súa relación con el? Esta relación foi comparada con aquela que Marx tivo con
Hegel, ou sexa -dise – o máis fiel discípulo que continuou a súa obra.
Agora,
isto que se afirma desafía a todos os escritos que produciron Marx e Engels,
por unha banda, e Gramsci, por outra. Pero talvez non hai peor xordo que o que
non quere oír.
Como todos os lectores de Marx e Engels saben, o materialismo dialéctico é
o investimento da dialéctica idealista, é o retorno do método dialéctico desde
o mundo das ideas ao da materia, pero sobre todo é un investimento que trae o
pensamento –a filosofía—dende as estériles especulacións á praxe, á acción: é
gasolina para a acción política do proletariado. Marx e Engels non son
“filósofos”, son dirixentes políticos da clase obreira, non o son pola súa
expresa declaración, pero sobre todo pola súa historia política. O mesmo aplica
con forza sobre Gramsci, citando as súas propias palabras: “Poderíase escribir
un novo Anti-Dühring, que podería ser un ‘Anti-Croce’ desde este punto de
vista, resumindo non só a polémica contra a filosofía especulativa, senón tamén
aquela contra o positivismo e o mecanicismo, e as formas inferiores da
filosofía da praxe.” (Caderno 8).
Non son suficientes as repetidas afirmacións do Gramsci do cárcere, nas
cales di explicitamente que a súa filosofía da praxe é o materialismo
dialéctico, aquel fundado por Marx, e que vía entón en Stalin ao seu máis fiel
intérprete? Non son suficientes as páxinas de verdadeiras leccións de
materialismo histórico que Gramsci nos imparte ao redor do Resxurdimento
italiano e a súa incomparábel análise de clase sobre as relacións entre os
intelectuais e as clases, sobre o fordismo e as orixes e as consecuencias que
isto ten sobre a base material americana e sobre a súa superestrutura?
Desafortunadamente, unha vez foise afirmando esta falsidade. Moitos filósofos e
políticos italianos, no canto de partir da lectura crítica de Gramsci, situáronse
nesta lectura feita por outros. Terminaron por regalar a Gramsci ao idealismo, en lugar de defendelo como un
gran dirixente do movemento comunista internacional, que ten no materialismo
histórico e dialéctico o seu instrumento de loita máis afiado.
A lectura de Gramsci, do verdadeiro Gramsci, do gran dirixente do
proletariado italiano e internacional, do gran teórico do marxismo-leninismo, é
o que hoxe nós propomos á atención do proletariado internacional, dos pobos
antimperialistas e anticapitalistas, que ven no socialismo a perspectiva
revolucionaria que pode e debe cambiar ao mundo.
Tradución do Italiano ao español de Jorge Méndez.
O presente texto é un avance da tradución final que está por publicarse.
Fonte: El Machete
Tradución ao galego: Comunistas da Galiza - PCPE